پنجره اي كوچك رو به دنيايي بزرگ

فيلم كوتاه يا شعر؟ بعضي ها عقيده دارند كاركرد فيلم كوتاه مثل دوبيتي در ادبيات فارسي است و همان طور كه در يك دوبيتي به دنيايي از مفاهيم و حرفهاي تازه مي رسيم، فيلم كوتاه هم بايد در كوتاهترين زمان ممكن، پيام و محتواي خود را به مخاطب عرضه كند. در آثار كوتاه محدوديت زمان، پرسوناژ، ديالوگ و... وجود دارد، اما يك فيلمساز كه قدم در عرصه توليد آثار كوتاه مي گذارد، بايد از چه مشخصه هايي در توليد اثرش پيروي كند؟ آيا فيلم كوتاه مقدمه توليد آثار بلند است؟ برگزاري جشنواره فيلم كوتاه ديني «رويش» براي سومين سال متوالي در شهر مقدس مشهد، محل مناسبي براي رسيدن به نظرهاي مشترك درعرصه فيلم كوتاه است. ببينيم سينماگران در مورد فيلم كوتاه چه مي گويند.

* بايد به درك درستي از مفاهيم ديني برسيم

به عقيده من، ما آنقدر تعريف دين در عرصه هنر را سخت نشان داده ايم كه دچار كج فهمي و بدفهمي شده ايم. در يك اثر ديني اعم از فيلم كوتاه يا بلند، حرف آخر اين است كه دين مي آيد تا نسبت انسان را با هستي و خالق هستي تعريف كند و در اين تعريف، يك انسان مؤمن رابطه دوستانه اي با كل هستي دارد. پس در اين شرايط، وقتي در مقابل همنوع قرار مي گيرد به او كمك مي كند يا وقتي به طبيعت مي رسد اگر خشكي درخت را ببيند و ناراحتي يك حيوان را، سكوت نمي كند. رابطه منطقي انسان با كل هستي، دين مداري و دين داري است. همه اين مسايل را مي شود به زبان تصوير و حتي بدون ديالوگ در آثار كوتاه داشته باشيم. چون زبان سينما اين ظرفيت را دارد كه در كوتاهترين زمان ممكن و با محدوديت شرايط به انتقال همه مفاهيم، بخصوص ديني دست بزند.وي در ادامه مي افزايد: سالها پيش فيلم كوتاهي ديدم كه داستان دختركي بود كه با پدربزرگش در كوير به چوپاني مشغول بودند. پيرمرد شيارهاي ترك پاهايش را با ظرف روغني كه در كنارش بود التيام مي داد، دختر هم كه خيلي كوچك بود و زمين ترك خورده را مي ديد، در خيال خودش فكر مي كرد كه بايد روي تركهاي زمين خشك كوير هم روغن بمالد - شايد اين مسأله به نوعي اغراق آميز باشد - اما به هر حال يك نگاه ديني را بيان مي كند. مهم اين است كه به درك درستي از مفاهيم ديني برسيم. آن وقت به تصوير كشيدن اين شرايط چندان هم سخت نيست.

* فيلم كوتاه، مثل يك دوبيتي است

فرشچي در مورد فيلم كوتاه ديني مي گويد: بهتر است خودمان را به كلمه «ديني» محدود نكنيم. در يك فيلم كوتاه، كارگردان بايد هر مضموني را كه در ذهن دارد، در زمان كوتاهي بيان كند. حالا اين مضمون مي تواند ديني باشد يا خير. فرصت كم و محدوديت زماني در آثار كوتاه نيازمند خلاقيت بيشتر است. گذشته از همه اين مسايل، كارگردان بايد با ساختار فيلم كوتاه آشنايي داشته باشد. در فيلم كوتاه فرصت ديالوگ گويي وجود ندارد و بايد به موجزترين زبان ممكن بيشترين حرفها را انتقال دهيم. اتفاقاً اين مسأله در جشنواره رويش هم اتفاق افتاده و من اثري را ديده ام كه در كوتاهترين زمان ممكن هم نظريه اي را بيان كرده و هم از ابعاد هنري و بصري خوب استفاده كرده است. فيلم كوتاه مثل يك دوبيتي است كه در كوتاه ترين زمان ممكن بهترين آثار را در بردارد.»

* همه فيلمهاي ما مي توانند ديني باشند

نوري زاد كه تجربه زيادي در ساختن فيلمهاي كوتاه دارد در مورد فيلم كوتاه ديني به اين نكته اشاره مي كند: «به عقيده من فيلم كوتاه ديني در شرايطي جوابگوست كه سازنده اثر به آن باور دست يافته باشد كه معناي دين چيست؟ درغير اين صورت آن مفهوم ديني دست به دست مي شود و از ريخت مي افتد. يكي از علت هايي كه مفاهيم ديني ما در اين سالها دستمايه كارهاي سينمايي و تلويزيوني شده اند و آن مفاهيم آسيب ديده اند و حق مطلب ادا نشده، همين است كه سازنده اثر با آن مفهوم ديني ارتباط برقرار نكرده است. فيلم كوتاه درست مثل يك ساعت از زندگي ديني است، يعني ما بخشي از يك عمر 80، 90 ساله را در چند لحظه محدود مورد مداقه قرار دهيم. به عقيده من همه فيلمهاي ما مي توانند ديني باشند و ما چيزي به جز دين نداريم. اما گاهي برش كوتاهي از يك مفهوم ديني برجستگي پيدا مي كند و فيلمسازي به آن در قالب فيلم كوتاه مي پردازد. لازم است تأكيد كنم همه وجوه زندگي ما مثل اشك، لبخند و... ديني هستند و ما براي پرداختن به هر يك از مفاهيم ديني نيازمند درك و جهان بيني كامل از آن هستيم.»

* فرم بايد در خدمت موضوع باشد

اسفندياري مهمترين ويژگي فيلم كوتاه را «ايجاز» مي داند و در ادامه مي گويد: «اينكه در كوتاهترين زمان، ديالوگ، تصوير و... حرف مناسبي را ارايه كني، ويژگي فيلم كوتاه است. قبل از هر چيز بايد فرم در خور موضوع باشد. در فيلم كوتاه نبايد به سراغ موضوعات وسيع و دامنه دار برويم، زيرا موضوعات وسيع، قدرت تأثيرگذاري فيلم را از بين مي برند. از گستردگي موضوع بپرهيزيم و متناسب با كار كوتاه حركت كنيم. چنانكه در آثار گذشته ادبي ما مثل آثار سعدي و قبل از آن قرآن و روايات و حكايات كوتاه ادبي، مي بينيم كه به موجزترين شكل ممكن بهترين حرفها ارايه شده اند. مثل شعر معروف سعدي كه مي گويد: «بني آدم اعضاي يكديگرند
كه در آفرينش ز يك گوهرند»
اگر اين بيت را بررسي كنيم حاوي يك پيام انساني مهم است كه در دين ارايه شده و حتي يك ديالوگ جهاني است. يا اين كه سعدي در جاي ديگر مي گويد: «من افسرده بودم كه كفش ندارم، از خانه بيرون رفتم، كسي را ديدم كه پا ندارد.» اين مسايل وقتي به تصوير كشيده مي شوند، انسان با دنيايي حرف مواجه مي شود. توصيه مي كنم دوستاني كه مي خواهند به عرصه فيلم كوتاه وارد شوند، قبل از آن به درك عميق از مفاهيم ديني، ادبي و تاريخي برسند. چه اشكالي دارد كه با پشتوانه تحقيق و مطالعه روي يك موضوع كار كنيم؟ گاهي اوقات آثار كوتاه ما موقعيت بياني بهتري نسبت به آثار بلند دارند. در ضمن برخي از فيلمهاي تبليغاتي هم مي توانند براي فيلمسازان جوان الگو باشند، زيرا محدوديت زماني در اين نوع آثار بيشتر است و اكثراً چند ثانيه بيشتر زمان ندارند و مي توانند گوياي مطالب زيادي باشند.»

* مفاهيم ديني در آثار كوتاه بهتر تصوير شده اند

ميرباقري در تعريف فيلم كوتاه مي گويد: «فيلم كوتاه مقدمه رشد و تعالي آثار سينمايي است و در اين عرصه هر موضوعي مي تواند مطرح شود. به تجربه ثابت شده كه مفاهيم ديني در آثار كوتاه موفقيت بيشتري داشته اند. شايد از اين جهت كه پيام مورد نظر در كوتاه ترين زمان ممكن به بيننده منتقل مي شود. البته ناگفته نماند كه اين تأثيرگذاري به نوع نگاه فيلمساز و ميزان درك او از حقايق ديني ارتباط دارد. هر چه فيلمساز به درك بهتري رسيده باشد، توان ارايه تصاوير تأثيرگذار و سرشار از پيام را خواهد داشت، اما فيلم كوتاه در هر ژانري نيازمند شناخت تكنيك و هنر و پشتوانه مطالعه وتحقيق است.»

* ايجاز و ديگر هيچ

شيرواني در مورد فيلم كوتاه مي گويد: «مهمترين مشخصه فيلم كوتاه ايجاز است و مسأله ديگر اينكه فيلمساز بتواند در ظرفي كه براي انتقال پيام انتخاب كرده، خوب پردازش داشته باشد. نكته ديگر اين كه قصه فيلم كوتاه باشد، زيرا نمي توان يك موضوع پرشاخ و برگ را در يك فيلم كوتاه آورد، در اين شرايط فيلم نه كوتاه است و نه بلند! در فيلم كوتاه تنها زمان مطرح نيست، بلكه يك محور اصلي، مثل تنه درخت وجود دارد كه نمي تواند در كنار آن تنه يك تنه درخت ديگر مطرح شود! فيلمهايي كه ساخته مي شوند و آثار كوتاه خوبي نيستند، اين مشخصه را رعايت نكرده اند. از طرف ديگر هر فيلم كوتاهي كه زمانش بيشتر از 15 دقيقه بوده، ظرفيت خوبي نداشته است. معمولاً آثار كوتاه موفق، زير 15 دقيقه هستند. پرسوناژ كمي دارند و داستان ساده اي را مطرح مي كنند. ديالوگ كمي دارند و در اين نوع آثار وحدت زمان وجود دارد.

* قصه خوب و اجراي خوب

درستكار ضمن اشاره به پردازش قصه در فيلم كوتاه مي گويد: «فيلم كوتاه بايد قصه خوبي داشته باشد، البته اين شرايط در مورد فيلم كوتاه و بلند يكسان است. نكته بعدي چگونگي اجراي كار است. اگر اين دو وجه در كنار هم خوب قرار گيرند، اثر خوبي خواهيم داشت، اما براساس سوابق ديداري كه از قبل به وجود آمده، يكسري چيزها قالب پيدا كرده و كليشه اي شده اند و ما بايد اين كليشه ها را از بين ببريم. خلاقيت گام مهمي در ساخت فيلم كوتاه است، چون ما در تمام خلقت داستانهاي محدودي داريم، اما برداشت از اين داستانها مهم است. بخصوص در عرصه فيلم كوتاه خرق عادت اهميت ويژه اي دارد. اگر فكر خوب و قصه خوبي داشته باشيم و آن را به اجراي خوبي برسانيم يك اثر ماندگار خواهيم داشت و هر فيلمي كه بتواند حال خوبي به مخاطب منتقل كند و تأثير مثبتي داشته باشد، مي تواند يك فيلم سينماي ديني باشد. تمام محتواها در نهايت ريشه ديني دارند. دين آمده تا گشايش و شعف در زندگي بشر به وجود بياورد، سينما هم بايد در همين مدار حركت كند. به عقيده من، جشنواره «رويش» فصل تازه اي در جهت شكوفايي سينماي ديني است و حتي براي فيلمسازان باتجربه تر مي تواند محل دريافت سوژه ها و الهامهاي خوب در توليد آثار ديني بلند باشد.»